İslamiyetten Önce Arabistan

İslamiyetten Önce Arabistan

1 - GİRİŞ

Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.) Arap yarımadasının Hicaz bölgesinde, Mekke şehrinde doğdu. O’nun
hayâtını ve insanlık târihinde yaptığı büyük inkılâbı kavrayabilmek
için, yaşadığı asırda Arabistan’ın genel durumunun ve Arapların
yaşayışlarının, ana hatları ile de olsa, bilinmesinde fayda vardır.
İslâmiyet’ten önce Araplar, henüz
millet hâline gelemedikleri için; kabîleler hâlinde yaşıyorlardı. Her
kabîle, diğerlerinden ayrı bir devlet gibiydi. Kabîle başkanına “Şeyh”
deniyordu. Hicaz ve Yemen bölgelerinde bazı şehirler kurulmuşsa da,
genellikle çöllerde çadır ve göçebe hayâtı geçiriyorlardı. Hicaz
bölgesinde üç önemli şehir, Mekke, Yesrib (Medine) ve Tâif’ti. Mekke’de
Kureyş Kabîlesi, Tâifte Sakîf Kabîlesi, Yesrib (Medine) de Evs ve
Hazreç adlı Arap kabîleleri ile Kaynukaoğulları, Nadîroğulları ve
Kurayzaoğulları olmak üzere üç yahûdi kabîlesi bulunuyordu. Diğer
kabîleler genellikle göçebe idiler.
Kabîleler arasında kan davası ve
sınır anlaşmazlıkları gibi sebepler yüzünden savaş eksik olmazdı.
Yalnızca yılın dört ayında (Muharrem, Recep, Zilka’de ve Zilhicce
aylarında) harbetmezlerdi. Bu aylara “eşhür-i hurum”(1) (savaşılması,
kan dökülmesi haram olan hürmetli aylar) denir. Bu esnâda, bütün
kabîleler güvenlik içinde seyâhat edebildikleri için, genellikle büyük
panayırlar bu aylarda kurulurdu. Mekke’nin hâkimi, Kâbe ve civârındaki
putların koruyucusu oldukları için Kureyş kabîlesi, diğer bütün
kabîlelerden saygı görürdü. Bu sebeple Kureyşliler, senenin her
mevsiminde diledikleri yere seyâhat edebiliyorlardı.(2)
Hicaz bölgesindeki panayırların en
önemlileri, Mekke civârında kurulmakta olan Ukaz, Mecenne ve Zülmecaz
panayırlarıydı. Bu panayırlara ülkenin dört bir yanından akın akın
gelenler arasında satıcılar, iffetsiz kadınlar, şâirler, hatipler,
kâhinler ve çeşitli dinlere mensup kimseler de bulunuyordu. Tâif’le
Nahle arasında kurulmakta olan Ukaz panayırında, şiir yarışmaları
yapılır; beğenilip derece alan şiirler, Kâbe’nin duvarlarına asılırdı.
Bu şekilde Kâbe duvarında asılmış olan yedi ünlü kasideye
“el-Muallekatü’s-seb’a” (Yedi Askı) denilmiştir.
Müslümanlıktan önce, Arapların
çoğunluğu putperestti. Yapmış oldukları bir takım heykellere ilâh diye
tapıyorlardı. En önemli putlar, Hubel, Lât, Menât, Uzzâ, Vedd, Suva’,
Yeğûs, Yeûk ve Nesr adlarını taşıyanlardı. Mekke’de Kâbe ve civârına
360 kadar put yerleştirilmişti. Her kâbîlenin ayrı bir putu, her putun
özel bir ziyâret günü vardı. Böylece yılın her gününde putlarını
ziyârete gelenlerle dolup taşan Mekke, bir ticâret merkezi olduğu
kadar, putperestliğin de merkezi hâline gelmiş bulunuyordu.
Arabistan’da putperestlerden
başka, Mûsevî, Hıristiyan, Mecusî (ateşe tapan) ve Sâbiî dinlerine
mensup kimseler de vardı. Bunlardan başka, çok az sayıda, Hz.
İbrahim’in tebliğinden o devre ulaşan dinî esasları benimsemiş tek
Tanrı inancında olan “Hanîf”ler vardı. Nevfel oğlu Varaka, Cahş oğlu
Abdullah, Huveyris oğlu Osman ve Sâide oğlu Kuss bunlardandı.
İslâmiyetten önce Arap
Yarımadasının kuzeyinde (Sûriye’de) “Nebtî”, güneyinde (Yemen’de)
“Himyerî”, Irak’ta ise “Süryânî” yazıları kullanılıyordu. Hicaz
Arapları Sûriye ve Irak’a ticâret için yaptıkları seyâhatlarda
Arapça’yı Nebtî ve Süryânî yazıları ile yazmayı öğrendiler. Daha
sonraki asırlarda, Nebtî yazısından “Nesih”; Süryânî yazısından da
“Kûfî” denilen yazı sitilleri doğmuştur. Ancak, Araplar arasında okuyup
yazma bilenlerin sayısı son derece azdı. Cömertlik, konukseverlik,
sözde durma, düşmanları bile olsa kendilerine sığınanları himâye,
cesâret.. gibi bazı iyi hasletleri yanında, soygunculuk, faizcilik,
zenginleri üstün, fakirleri hor görme, içki ve kumar düşkünlüğü,
kabilecilik gayreti ile kan dökme gibi son derece çirkin âdetleri de
vardı. Hele köle ve kadınlara insan değeri vermezlerdi. Kadınlar, ölen
kocasından, babasından ve diğer yakınlarından mirâs alamadıkları gibi,
kendileri mirâs malları arasında, mirâscılara kalırdı. Erkekler
istedikleri kadar kadınla evlenebilirlerdi. Fuhuş âdeta meslek hâline
gelmişti. Bu yüzden bazı kimseler kız çocuklarını diri diri kumlara
gömecek derecede vahşet göstermişlerdi.(3)
İslâmiyetin doğuşu sırasında
yalnız Araplar ve Arabistan değil, bütün dünya, zulüm, sefâhet ve
cehâletin karanlığı içindeydi. Maddî ve rûhî sıkıntılar içinde bunalmış
olan insanlık, bir mürşit, bir kurtarıcı beklemekteydi.
Kur’ân-ı Kerîm “Câhiliyet Devri” denilen bu karanlık dönemi,
“İnsanların kendi elleriyle işledikleri kötülükler yüzünden, fesat (her
tarafı kapladı) karada ve denizde yayıldı.”(4) ifâdesiyle en vecîz bir
şekilde anlatmaktadır.
“Aralarında birine bir kızı olduğu
müjdelendiği zaman, içi gamla dolarak yüzü simsiyah kesilir. Kendisine
verilen kötü müjde yüzünden halktan gizlenmeye çalışır. Şimdi onu utana
utana tutsun mu, yoksa toprağa mı gömsün? Ne kötü hüküm veriyorlar.”
(en-Nahl Sûresi, 58-515. Ayrıca bkz. ez-Zuhruf Sûresi, 17; et-Tekvîr
Sûresi,8-15)

2) MEKKE VE KÂBE
Yeryüzünde Allah‘a
ibâdet için yapılan ilk binâ, bütün namazlarda kıblegâh olarak
yönelmekte olduğumuz Kâbe’dir.(5) Allah’ın emriyle Hz. İbrâhim ve oğlu
Hz. İsmâil tarafından(6) Milattan 2000 yıl kadar önce Mekke’de
yapılmıştır.(7) Tavâfa başlama yerinin işâreti olmak üzere, Kâbe’nin
güney-doğu köşesi (Rükn-i Hacer-i Esved) nde bulunan “Hacer-i Esved”
denilen siyah taşı Hz. İbrâhim, Ebu Kubeys dağından getirerek hâlen
bulunduğu köşeye koymuştur. İnşaatın tamamlanmasından sonra Hz. İbrâhim
ilk tavâfı oğlu Hz. İsmâil’le beraber yapmış, bütün insanları hacca,
Kâbe’yi ziyârete dâvet etmiştir.( 8 )
Mekke şehri, Hz. Peygamber
(s.a.s.)’in büyük dedelerinden Kusayy tarafından, Kâbe’nin inşâsından
çok sonra kurulmuştur. Allah’a ibadet için yapılmış olan Kâbe, zamanla
“Tevhid İnancı”nın unutulmasıyla, putlarla doldurulmuş; Mekke
puperestliğin merkezi hâline gelmiştir.

a) Mekke ve Kâbe ile İlgili Özel Vazifeler
Mekke şehrini kuran Kusayy, şehrin
idâresi, Kâbe’nin bakımı ve Kâbe’yi ziyârete gelenlere hizmetle ilgili
bazı görevler ihdâs etti. Bu hizmetler Hz. İsmâil’in neslinden olan
kimseler tarafından yerine getiriliyordu. Bu hizmet ve görevlerden bir
kısmı şunlardır:
1- Hicâbe: Kâbe’nin perdedarlığı ve anahtarlarını taşıma görevidir.
2- Sikâye: Kâbeyi ziyârete gelenlerin suyunu temin etme ve Zemzem kuyusuna bakma görevidir.
3- Rifâde: Kâbeyi ziyâret için Mekke’ye gelenleri ağırlama, barındırma ve muhtaçlara yardımcı olma hizmetidir.
4- Nedve: Kusayy
tarafından yapılan “Dâru’n-Nedve” adlı istişâre meclisi binâsında
yapılan toplantılara başkanlık etme görevidir. Savaş, sulh ve
memleketin diğer bütün önemli işlerinin kararı, burada yapılan
toplantılarda verilirdi. Kırk yaşından küçük olanlar, bu meclise
alınmazlardı.
5- Livâ: Savaş zamanında ve askerin toplanmasında sancağı taşıma görevidir.
6- Kıyâde: Savaşta askere komuta etme görevidir.
7- Sefâre: Aynı toplum içindeki fertler veya kabîleler arasında meydana gelen çekişmelerde hakem olarak arabulma hizmetidir.
8- Hazine-i emvâl: Savaş için hazırlanan silâh, mal ve âletleri muhâfaza etme görevidir.
9- Ezlâm: Oklar ile fal bakma işidir.
Kâbe’nin üzerine konulmuş olan
Hubel adlı putun yanında üç fal oku vardı. Birinde: “emeranî rabbî”
(Rabbım bana emretti); diğerinde “nehânî rabbî” (Rabbım bana yasak
kıldı), yazılıydı. Üçünçüsü ise boştu.
Yapacağı iş konusunda karar
veremeyen kişi, ezlâm işiyle görevli kimse aracılığı ile bu oklardan
birini çekerdi. Birinci ok çıkarsa, tasarladığı işi yapar, ikincisi
çıkarsa o işten vazgeçerdi. Üçüncüsü çıkarsa, o işi bir yıl erteler,
ertesi sene falı yenilerdi.
10- Nezâre: Bir yerden başka bir yere nakledilecek eşyayı kontrol ve muâyene ettikten sonra “taşıma ruhsatı” verme görevidir.
Araplar arasında her biri büyük
bir şeref sayılan bu hizmet ve görevlerin hepsi Kusayy’ın elinde
toplanmışken daha sonra Kureyş arasında dağılmıştır.